در سه دهه گذشته، صنعت استخراج و پالایش عناصر نادر خاکی دگرگونی چشمگیری را تجربه کرده است؛ دگرگونی‌ای که چین را به قدرت بلامنازع این حوزه تبدیل کرده و ایالات متحده را از جایگاه پیشین خود به حاشیه رانده است. این عناصر، که شامل فلزاتی چون نئودیمیوم، دیسپروزیم و تربیوم هستند، در قلب فناوری‌های مدرن جای دارند؛ از تلفن‌های هوشمند گرفته تا خودروهای برقی، توربین‌های بادی و تجهیزات نظامی پیشرفته.
در سال ۱۹۹۴، چین حدود ۴۷ درصد از تولید جهانی اکسید عناصر نادر خاکی (REO) را در اختیار داشت. اما تا سال ۲۰۲۴، این سهم به حدود ۷۰ درصد رسیده و چین نه‌تنها در استخراج، بلکه در پالایش و جداسازی این عناصر نیز به بازیگر اصلی جهان تبدیل شده است. این کشور با بهره‌گیری از نیروی کار ارزان، استانداردهای زیست‌محیطی پایین‌تر و حمایت‌های دولتی، توانسته رقبای غربی را کنار بزند و ظرفیت تولید خود را از ۳۱ هزار تن به ۲۷۰ هزار تن افزایش دهد.
در مقابل، ایالات متحده که در دهه ۱۹۹۰ با معدن Mount Pass در کالیفرنیا یکی از تولیدکنندگان اصلی بود، پس از بحران زیست‌محیطی سال ۱۹۹۷ و توقف فعالیت‌های معدنی، سهم خود را از دست داد. تولید این کشور در دهه‌های بعد به صفر رسید و تنها در اواخر دهه ۲۰۱۰ با اصلاحات و سرمایه‌گذاری‌های جدید، دوباره احیا شد. تا سال ۲۰۲۴، آمریکا توانسته تولید خود را به حدود ۴۶ هزار تن برساند، اما همچنان بخش عمده‌ای از نیاز خود را از چین وارد می‌کند.
در این میان، کشورهایی مانند استرالیا، تایلند، نیجریه و میانمار نیز به‌عنوان تولیدکنندگان جدید یا بازگشتی وارد میدان شده‌اند. استرالیا از سال ۲۰۱۱ به‌طور پایدار در این صنعت فعال بوده و میانمار با جهش ناگهانی در تولید، به یکی از عرضه‌کنندگان مهم تبدیل شده است؛ هرچند بی‌ثباتی سیاسی و مقررات مرزی، صادرات آن را با چالش‌هایی مواجه کرده است.
اهمیت عناصر نادر خاکی تنها به کاربردهای صنعتی محدود نمی‌شود؛ بلکه در رقابت‌های ژئوپلیتیکی نیز نقشی کلیدی دارند. وابستگی شدید کشورهای غربی به چین در این حوزه، نگرانی‌هایی را درباره امنیت زنجیره تأمین ایجاد کرده است. در پاسخ به این نگرانی‌ها، دولت ترامپ در سال‌های اخیر اقداماتی را برای کاهش وابستگی به چین آغاز کرده؛ از جمله حمایت مالی از پروژه‌های معدنی داخلی، تسهیل مجوزهای استخراج و همکاری با متحدان برای تنوع‌بخشی به منابع تأمین.
با توجه به رشد دوبرابری تولید جهانی REO از سال ۲۰۱۸ تاکنون و افزایش تقاضا در صنایع نوین، رقابت بر سر کنترل منابع عناصر نادر خاکی در سال‌های آینده شدت بیشتری خواهد گرفت. این رقابت نه‌تنها اقتصادی، بلکه راهبردی است؛ چرا که آینده فناوری‌های پیشرفته و انرژی‌های پاک، به این عناصر وابسته است.
