ختنه، واژهای آشنا و ریشهدار در فرهنگ ایرانی است؛ رسمی که برای نسلهای زیادی از پسران، بخشی از خاطرات کودکی بوده است—تجربهای آمیخته با ترس و شوخی، اشک و لبخند، و وعده بستنی پس از یک روز پرتنش. اما در سالهای اخیر، برخی پژوهشهای بینالمللی روایتی متفاوت از این سنت دیرینه ارائه دادهاند.
به گزارش برترینها، رابرت اف. کندی جونیور، وزیر بهداشت ایالات متحده، در اظهاراتی بحثبرانگیز اعلام کرده که ختنه زودهنگام پسران ممکن است خطر ابتلا به اوتیسم را تا دو برابر افزایش دهد. او توضیح داده که نوزادان و کودکانی که در سالهای ابتدایی زندگی ختنه میشوند، معمولاً برای تسکین درد از داروی پاراستامول (تیلنول) استفاده میکنند—دارویی که بهگفته او، میتواند یکی از عوامل مؤثر در افزایش احتمال بروز اختلال طیف اوتیسم باشد.
کندی در سخنان خود به نتایج یک مطالعه دانمارکی در سال ۲۰۱۵ اشاره کرده که ارتباط آماری میان ختنه پیش از پنجسالگی و افزایش ریسک اوتیسم را نشان داده بود. با این حال، در کشوری مانند ایران که ختنه بیشتر جنبه فرهنگی و آیینی دارد تا صرفاً پزشکی، این موضوع ابعاد عمیقتری پیدا میکند. برای بسیاری از پسران متولد دهههای شصت و هفتاد، ختنه نهتنها یک رویداد پزشکی، بلکه بخشی از روایت خانوادگی و خاطرات کودکی است—روایتی که گاه با فریبهای شیرین والدین و لحظاتی فراموشنشدنی همراه بوده است.
کافی است پای صحبت همان نسل بنشینی تا روایتهای مشترکی بشنوی:
گفتن میبرنت بستنی بخوری، ولی یه آقایی اومد با قیچی!
یا میگفتن:
دکتره فقط میخواد معاینه کنه، بعد یهو همهچی تموم شد!
در غیاب امکانات پزشکی مدرن، گاهی این عملها توسط افراد محلی و غیرپزشک انجام میشدند. در حافظه جمعی مردم هنوز چهرههایی مثل «عمو ترامپ» در سریال پایتخت زندهاند؛ همان مردی که در روستاها با کیف ابزارش میچرخید و ختنه میکرد. طنز تلویزیونی بود، اما بازتاب واقعیتی از زندگی واقعی: ختنه بهعنوان مراسمی ناگزیر، درهمتنیده با ترس کودکانه و شوخیهای خانوادگی.
با این حال مشخص نیست اظهارات تازه وزیر بهداشت آمریکا چقدر باید جدی گرفته شود، شاید زمان بازنگری (یعنی در نوزادی انجام نشود) در زمان و نحوه انجام این عمل فرا رسیده باشد. در بسیاری از کشورها، ختنه دیگر در دوران نوزادی انجام نمیشود، بلکه به سنین بالاتر و تصمیم خانوادهها موکول شده است.
پژوهشهای تازه میگویند درد شدید در سالهای اولیه رشد، میتواند بر سیستم عصبی تأثیر بگذارد و مصرف بیرویه داروهای مسکن مثل تیلنول نیز ممکن است اثرات بلندمدتی بر مغز داشته باشد. در ایران، ختنه همچنان جزو بدیهیات فرهنگی است؛ موضوعی که کسی در ضرورتش تردید نمیکند. با این حال، اگر قرار است سلامت جسمی و روانی کودکان را جدی بگیریم، شاید وقت آن رسیده باشد که این بدیهیات را دوباره مرور کنیم.
شاید ختنه هنوز در ذهن بسیاری از ما تنها یک خاطره خندهدار از دوران کودکی باشد، اما در لایههای زیرینش، نشانهای از رابطه قدرت، بدن و فرهنگ است. به هر حال نمیشود صحبتهای وزیر بهداشت آمریکا عین یک فکت علمی دانست، البته که در ضرورت ختنه هم هیچ تردیدی نیست، اما شاید بشود درباره ختنه نوزاد کمی فکر کرد، ختنه در سنین بالاتر احتمالا علاج ماجراست.
