کتاب «ایرانیان؛ عصر پادشاهان بزرگ» (Persians: The Age of the Great Kings) نوشته لوید لولین جونز (Lloyd Llewellyn-Jones) که در سال ۲۰۲۲ منتشر شد، یکی از تازهترین و مهمترین آثار درباره تاریخ ایران باستان است. این کتاب با نگاهی متفاوت سعی دارد تصویری جامع از دوران امپراتوری هخامنشی ارائه دهد.
لوید لولین جونز، استاد تاریخ باستان در دانشگاه کاردیف ولز، تمرکز ویژهای بر پژوهشهای مرتبط با تاریخ ایران باستان دارد. او کتاب «ایرانیان؛ عصر پادشاهان بزرگ» را برای مخاطبان عمومی نوشته و هدفش ارائه تصویری درست و جامع از تاریخ امپراتوری هخامنشی بوده است. جونز تلاش کرده است تا اینبار با نگاهی متفاوت و به دور از بیش از دو هزار سال «تحریف و اطلاعات نادرست غربی»، به تاریخ هخامنشی بپردازد.
ایده اصلی کتاب لولین جونز این است که امپراتوری هخامنشی که از سده ششم تا چهارم پیش از میلاد رونق داشت، بهطور ناعادلانهای توسط دشمنان یونانیاش بهعنوان قومی «وحشی» و «زنانهخو» تصویر شده است. این تبلیغات یونانیان سپس توسط نسلهای بعدی استعمارگران اروپایی تکرار و تقویت شده تا دیدگاههای نژادپرستانه و استعماری خود را توجیه کنند. جونز معتقد است که با دسترسی به متون بومی کافی میتوان به «نسخه ایرانی» تاریخ هخامنشی دست یافت و این امپراتوری را از نگاه درونی بررسی کرد.
لوید لولین جونز بهطور گسترده از منابع غیر یونانی بهره برده تا ریشههای امپراتوری هخامنشیان را روشن کند و به نقد دیدگاههای تاریخنگاران یونانی درباره پادشاهان هخامنشی بپردازد. او در این کتاب، برخلاف تصویرهای رایج یونانیان، کمبوجیه را به عنوان یک پادشاه قوی و مقاوم توصیف کرده است (حتی اگر به قدرتمندی کوروش نباشد). جونز برای ارائه تصویری واقعبینانهتر از هخامنشیان، از یافتههای باستانشناسی و متون غیر یونانی مانند لوحهای میخی بابلی استفاده کرده است.
جونز در انتقادهای خود از تاریخنگاری غربی، به تندی اظهار نظر کرده است. به عنوان مثال، او اینکه غربیان امروزی نام «داریوش» را به جای تلفظ درست آن «دارایَوَهوش» به کار میبرند، بهعنوان «کیفرخواستی تلخ علیه تاریخنگاری غربی» میداند. البته، برخی منتقدان مانند گای جکسون بر این باورند که اگرچه ایده جونز درباره تحریف تاریخ ایران توسط غربیها صحیح است، اما گاهی در نشان دادن این موضوع افراط کرده و خود دچار تحریف شده است.
با این حال، جکسون نیز اذعان دارد که کتاب «ایرانیان؛ عصر پادشاهان بزرگ» دارای بخشهای جذاب بسیاری است. از جمله آنها میتوان به فصلهایی درباره امور داخلی هخامنشیان در فاصله زمانی بین حمله خشایارشا به یونان و تهاجم اسکندر به ایران اشاره کرد که معمولاً در تاریخنگاری غربی کمتر به آنها توجه شده است.
یکی از نقاط قوت این کتاب، روانی و جذابیت ادبی آن است. جونز با تواناییهای ادبی خود، یک روایت سرگرمکننده از تاریخ ایران خلق کرده است که خواندن آن بیشتر شبیه به مطالعه یک رمان است تا یک کتاب تاریخی. همچنین، تقسیمبندی مناسب کتاب به سه بخش، خواندن آن را آسانتر و جذابتر کرده است.
بخش اول با عنوان «تأسیس امپراتوری»، به جزئیات نحوه به قدرت رسیدن هخامنشیان میپردازد و ظهور و فتوحات کوروش را توضیح میدهد. این بخش زمانی که ایران به مصر حمله میکند، به پایان میرسد. جونز در این بخش تصویری جامع از ایرانیان و اهمیت تاریخی آنها ترسیم میکند و نشان میدهد که چگونه بر تمدنهای اطراف خود تأثیر گذاشته و از آنها تأثیر پذیرفتهاند. توضیحات دقیق درباره تکنیکهای نبرد و تسلیحات در این بخش و سایر بخشهای کتاب مشهود است.
بخش دوم کتاب با عنوان «ایرانی بودن»، به شرح دقیق دربار هخامنشی و روابط سلطنتی میپردازد و بینشهایی جذاب درباره آداب و رسوم، ارزشهای اجتماعی و عرفهای آن دوران ارائه میدهد. این بخش توضیحات جامعی درباره سیستم حکومتی، ساختار بوروکراتیک، ساختوساز کاخها و مسائل دینی عصر هخامنشی ارائه کرده است. نویسنده حتی به کوچکترین جزئیات زندگی روزمره در دربار هخامنشی اشاره کرده و به نقش زنان و روابط پیچیده سلطنتی نیز توجه خاصی داشته است.
بخش سوم و پایانی کتاب، با عنوان «امپراتوری بزرگ»، ماجرای هخامنشیان را از مرگ داریوش تا سقوط آخرین پادشاه آنها به تصویر میکشد. در این قسمت، توضیحات مهمی از جنگهای یونانی-ایرانی ارائه شده که عمدتاً بر پایه منابع یونانی نگارش یافتهاند، چرا که منابع دیگر کمیاب هستند. نویسنده معتقد است که هخامنشیان به تدریج دچار ضعف و نزول نشدند، بلکه پایان آنها با حمله ناگهانی اسکندر رخ داد.
با اینکه جونز در بخش دوم کتابش به جزئیات دربار هخامنشی و ارزشهای فرهنگی و اجتماعی آنها پرداخته، در بخشهای دیگر کتاب نیز به بستر فرهنگی وقایع توجه دارد. به عنوان مثال، هنگام توصیف تصرف حرمسرا توسط اسکندر، نویسنده به ارزش نمادین حرمسرا و تأثیر آن بر پادشاهی و مشروعیت او میپردازد. علاوه بر این، خواندن درباره تجهیزات نظامی ایران باستان، استراتژیهای جنگی و زندگی روزمره سربازان از دیگر نکات جالب این کتاب است.
ضمیمه کتاب نیز شامل بخشی با عنوان «شخصیتهای دراماتیک» است که نامهای اصلی پادشاهان، اشراف، درباریان و غیرایرانیان را جمعآوری و معانی آنها را توضیح داده است. این افزونه جالب به خوبی در محتوای کتاب جای گرفته است.
با این وجود، یکی از ایرادات قابل توجه کتاب، ارجاع نامناسب به منابع است. نویسنده ارجاعات دقیقی در متن نیاورده و گاهی مطالب را از نویسندگان مختلف نقل میکند که ممکن است پیدا کردن متن اصلی آنها برای خواننده دشوار باشد. برخی منتقدان بر همین اساس کتاب را مستعد تحریفات دانستهاند. با این حال، حتی اگر این تحریفات و خطاها وجود داشته باشند، آنقدر نیستند که در چاپهای بعدی نتوان آنها را اصلاح کرد. در نتیجه، این کتاب به عنوان اثری متفاوت و آگاهیبخش، جایگاه ممتاز و منحصر به فردی در پژوهشهای تاریخ ایران باستان دارد.
منبع: لایفاتک
