با اینکه پیش‌بینی دقیق طول عمر افراد هنوز ممکن نیست، اما دانشمندان در سال‌های اخیر ابزارهای ساده‌ای طراحی کرده‌اند تا بتوانند روند پیری را بهتر ارزیابی کنند؛ اینکه آیا فرد با سلامت جسمی و ذهنی بالا پیر می‌شود یا با ناتوانی و تحلیل قوای بدنی مواجه خواهد شد.
یکی از آزمون‌هایی که اخیراً توجه زیادی به آن جلب شده، تست ساده‌ای به نام «بشین و پاشو» است. در این تست از فرد خواسته می‌شود که ظرف ۳۰ ثانیه چند بار می‌تواند از حالت نشسته برخیزد و دوباره بنشیند. این آزمون شاخصی برای سنجش قدرت عضلات، تعادل و میزان احتمال زمین‌خوردن در آینده به‌شمار می‌رود. هرچه عملکرد فرد در این تست ضعیف‌تر باشد، احتمال ابتلا به مشکلات حرکتی و ناتوانی در سالمندی بیشتر خواهد بود.
با این حال، بررسی روند پیری فقط با نگاه به وضعیت جسمانی کافی نیست. سلامت روان، انعطاف‌پذیری ذهنی و ارتباطات اجتماعی هم نقش مهمی در کیفیت دوران سالمندی ایفا می‌کنند.
یک مدرس دانشگاه در حوزه بیومکانیک ورزشی می‌گوید برای ارزیابی بهتر این جنبه‌های ذهنی و روانی، باید به سراغ آزمون‌هایی رفت که عملکرد شناختی مغز را می‌سنجند—توانایی‌هایی مانند تمرکز، حافظه و تطبیق ذهنی با تغییر شرایط.
در همین راستا، سه آزمون مفید برای سنجش وضعیت شناختی افراد سالمند معرفی شده‌اند:
-
آزمون ترسیمی دنباله‌دار (Trail Making Test)
-
تکلیف استروپ (Stroop Task)
-
چالش دووظیفه‌ای (Dual-task Challenge)
این آزمون‌ها می‌توانند اطلاعات ارزشمندی درباره روند پیرشدن ذهن و میزان آمادگی شناختی فرد برای زندگی در سال‌های پیش‌رو ارائه دهند.
آزمون ترسیمی دنباله‌دار (Trail Making Test)
این آزمون برای سنجش توانایی تمرکز بصری، جابه‌جایی بین وظایف و عملکرد اجرایی مغز طراحی شده است.
در این روش، به فرد برگه‌ای داده می‌شود که روی آن نقاطی با اعداد و حروف مشخص شده‌اند. او باید با مداد این نقاط را طبق دستور به هم وصل کند.
در بخش اول، فقط اعداد هستند و فرد باید آن‌ها را به ترتیب از عدد ۱ به بعد به هم وصل کند.
در بخش دوم، هم اعداد و هم حروف وجود دارند و فرد باید به‌صورت متناوب، مثلاً ۱-A-2-B و به همین ترتیب، نقاط را به هم وصل کند.
مدت زمان انجام هر بخش ثبت می‌شود. بخش اول سرعت دید و حرکت را می‌سنجد و بخش دوم عملکردهای پیچیده‌تر ذهنی مثل توانایی جابه‌جایی بین دستورها و جلوگیری از اشتباه را ارزیابی می‌کند.
اگر زمان بخش دوم نسبت به بخش اول خیلی بیشتر شود، ممکن است نشان‌دهنده ضعف در عملکردهای اجرایی مغز باشد.
این آزمون نه‌تنها قابل انجام در خانه است، بلکه در بسیاری از کلینیک‌ها نیز برای بررسی صدمات مغزی، تشخیص زودهنگام زوال عقل و حتی پیگیری روند درمان در بیماران نورولوژیک به کار می‌رود.
تکلیف استروپ (Stroop Task)
تکلیف استروپ یکی از روش‌های شناخته‌شده در روان‌شناسی است که برای سنجش میزان تمرکز و توانایی مغز در مقابله با تداخل اطلاعات به‌کار می‌رود.
در این آزمون، کلماتی که نام رنگ‌ها هستند، با رنگ متفاوت نوشته می‌شوند. وظیفه فرد این است که کلمه را نخواند، بلکه رنگ آن را بگوید.
مثلاً اگر کلمه «سبز» با رنگ قرمز نوشته شده باشد، فرد باید بگوید «قرمز»، نه «سبز». این کار نیازمند کنترل ذهنی بالایی‌ست، چون تمایل طبیعی مغز این است که کلمه را بخواند، نه اینکه رنگ را تشخیص دهد.
افرادی که در این آزمون دچار مشکل می‌شوند، معمولاً کندتر پاسخ می‌دهند، بیشتر اشتباه می‌کنند یا نمی‌توانند بر وسوسه خواندن کلمه غلبه کنند.
از این آزمون در کلینیک‌ها برای بررسی مشکلات تمرکز و انعطاف‌پذیری شناختی، به‌ویژه در افرادی با اختلالات توجه مثل ADHD یا دیگر مشکلات نورولوژیکی استفاده می‌شود.
چالش دووظیفه‌ای (Dual-task Challenge)
در این روش، فرد باید هم‌زمان دو کار انجام دهد (معمولاً یک کار فیزیکی و یک کار ذهنی) تا بررسی شود که انجام یکی چگونه روی دیگری اثر می‌گذارد.
این نوع ارزیابی به ما نشان می‌دهد که مغز چگونه منابع توجه خود را بین کارهای مختلف تقسیم می‌کند و تا چه اندازه در انجام چند وظیفه هم‌زمان موفق است. به‌ویژه در مواردی مثل حفظ تعادل و راه‌رفتن، این موضوع اهمیت زیادی دارد.
نمونه‌های ساده این آزمون شامل راه‌رفتن در حالی‌که هم‌زمان صحبت می‌کنید یا شمردن اعداد هنگام انجام تمرین‌های بدنی است.
وقتی افراد در این چالش‌ها دچار مشکل می‌شوند، ممکن است زمین بخورند یا از افتادن بترسند، به‌خصوص زمانی که هم‌زمان در محیط کاری درگیر مسئولیت‌های دیگری هم هستند.
در توانبخشی، تمرینات دووظیفه‌ای به افراد کمک می‌کند تا تعادل و هماهنگی خود را بهبود دهند. همچنین در تحقیقات علمی برای بررسی نقش توانایی‌های شناختی در عملکردهای فیزیکی بدن استفاده می‌شود.
