آیا تا به حال نیمهشب با صدای زمزمه یا فریاد کودکتان از خواب بیدار شدهاید؟ یا دیدهاید که نوجوانتان در خواب جملاتی نامفهوم یا حتی کامل بر زبان میآورد؟ این رفتار که در پزشکی با نام «Somniloquy» یا خوابگویی شناخته میشود، یکی از انواع اختلالات خواب (پاراسومنیا) است و در میان کودکان پدیدهای رایج بهشمار میآید. طبق آمار، حدود نیمی از کودکان ۳ تا ۱۰ سال حداقل یکبار تجربه حرف زدن در خواب را داشتهاند.
خبر خوب این است که در بیشتر موارد، خوابگویی رفتاری بیخطر و موقتی است که با رشد کودک و تنظیم بهتر الگوی خواب بهتدریج کاهش مییابد. با این حال، بررسی دلایل زمینهای آن اهمیت دارد، زیرا گاهی ممکن است نشانهای از اضطراب، کمخوابی یا سایر مشکلات روانی و جسمی باشد.
حرف زدن در خواب چیست؟
حرف زدن در خواب به بیان ناخودآگاه کلمات، صداها یا جملات در هنگام خواب گفته میشود. این گفتار ممکن است از ناله و زمزمههای کوتاه در خواب عمیق تا مکالمات نسبتاً واضح در مراحل سبکتر خواب متفاوت باشد.
افرادی که در خواب صحبت میکنند، معمولاً هیچ آگاهی از این رفتار ندارند و محتوای گفتههایشان نیز بیمعنی یا نامرتبط است. برخلاف باور عمومی، جملات گفتهشده در خواب بیانگر افکار پنهان یا رازهای درونی فرد نیستند.
علل شایع حرف زدن در خواب در کودکان و نوجوانان
اگرچه علت دقیق این پدیده مشخص نیست، اما ترکیبی از ژنتیک، عوامل محیطی و روانی در بروز آن نقش دارد. مهمترین دلایل عبارتاند از:
۱. استرس، اضطراب و هیجانات شدید
اصلیترین عامل خوابگویی در کودکان و نوجوانان، فشارهای روحی و هیجانی است. برخی از موقعیتهای رایج شامل موارد زیر میشوند:
- فشار تحصیلی و اضطراب امتحانها
- تنشهای خانوادگی یا دعواهای مکرر در خانه
- مشکلات اجتماعی مانند قلدری یا درگیری با دوستان
- هیجانات مثبت یا منفی شدید مثل بازگشت به مدرسه، تولد یا سفر
- سرکوب احساسات و خواستهها؛ کودکانی که در طول روز احساسات خود را بیان نمیکنند، ممکن است در خواب آنها را بروز دهند
۲. اختلال یا کمبود خواب
اختلال در چرخه خواب میتواند احتمال بروز خوابگویی را افزایش دهد. عواملی مانند:
- بیخوابی یا خستگی زیاد
- برنامه خواب نامنظم
- فعالیتهای هیجانی قبل از خواب (مثل بازیهای ویدئویی یا تماشای فیلمهای هیجانزا)
- راه رفتن در خواب، کابوسهای شبانه یا دندانقروچه
۳. بیماریهای جسمی و عوامل موقت
برخی شرایط جسمی نیز میتوانند این رفتار را تشدید کنند:
- تب بالا یا بیماریهای عفونی
- مصرف داروهای خاص مانند ضدافسردگیها یا داروهای ضدتشنج
- خوردن غذای سنگین یا نوشیدنیهای کافئیندار قبل از خواب
- آپنه خواب (وقفه تنفسی) در موارد نادر، ممکن است عامل پنهان خوابگویی باشد
راهکارهای مؤثر برای کنترل حرف زدن در خواب
از آنجایی که استرس و عادات نادرست خواب معمولاً عامل اصلی هستند، با اصلاح سبک زندگی میتوان به میزان زیادی این پدیده را کنترل کرد.
۱. بهبود بهداشت خواب (Sleep Hygiene)
- برنامه خواب منظم: ساعت خواب و بیداری فرزندتان را ثابت نگه دارید، حتی در آخر هفتهها.
- محیط خواب آرام: اتاق باید تاریک، ساکت و دارای دمای مناسب باشد.
- پرهیز از تحریک ذهن قبل از خواب: حداقل یک ساعت پیش از خواب، از بازیهای پرتحرک، فیلمهای هیجانی یا استفاده از موبایل و تبلت خودداری کنید.
- روتین آرامشبخش شبانه: حمام آب گرم، شنیدن موسیقی ملایم یا خواندن کتابهای آرامبخش میتواند ذهن را برای خواب آماده کند.
۲. مدیریت استرس و اضطراب
- گفتوگوی صمیمی: با فرزند خود درباره نگرانیها و احساساتش صحبت کنید تا احساس امنیت بیشتری داشته باشد.
- شناسایی منبع استرس: در صورت وجود فشار در مدرسه یا بین دوستان، راهکارهایی برای کاهش آن بیابید.
- ورزش منظم: فعالیت بدنی روزانه مانند دوچرخهسواری، پیادهروی یا شنا، انرژی اضافی را تخلیه کرده و خواب را عمیقتر میکند.
- تکنیکهای آرامسازی: تمرینهای تنفسی یا مدیتیشن ساده میتواند اضطراب را کاهش دهد.
۳. رعایت نکات تغذیهای
- پرهیز از وعدههای سنگین: شامهای سنگین و چرب باعث بیقراری در خواب میشوند.
- قطع مصرف کافئین: نوشیدنیهای کافئیندار مانند نوشابه، چای یا شکلات را در ساعات عصر محدود کنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بیشتر موارد، خوابگویی بهطور طبیعی و بدون درمان خاصی برطرف میشود. با این حال، در شرایط زیر بهتر است با پزشک متخصص خواب یا روانشناس کودک مشورت کنید:
- اگر حرف زدن در خواب بسیار مکرر یا شدید است و خواب خانواده را مختل میکند.
- اگر همزمان با علائم دیگر مانند راه رفتن در خواب، کابوسهای مکرر یا خرخر شدید بروز میکند.
- اگر اختلال خواب باعث خستگی، بدخلقی یا افت تمرکز در روز شده است.
- اگر همراه با آن، علائم اضطراب، افسردگی یا استرس پس از سانحه (PTSD) دیده میشود.
در این موارد، پزشک ممکن است برای بررسی دقیقتر از تست خواب (پلیسومنوگرافی) استفاده کند و در صورت لزوم، درمانهای رفتاری و شناختی (CBT) یا تکنیکهای آرامسازی را تجویز نماید.
جمعبندی
صحبت کردن در خواب در سنین کودکی و نوجوانی اغلب پدیدهای طبیعی و موقتی است که با رشد جسمی، کاهش اضطراب و تنظیم مناسب الگوی خواب بهتدریج از بین میرود. فراهم کردن محیطی آرام، گفتوگوی صمیمانه با فرزند و حمایت عاطفی، همراه با رعایت اصول اولیه بهداشت خواب، میتواند نقش مؤثری در بهبود کیفیت خواب او داشته باشد. با این حال، اگر این رفتار ادامهدار بود یا با مشکلات دیگری همراه شد، مراجعه به متخصص توصیه میشود؛ چرا که خواب آرام و منظم، پایهای مهم برای سلامت روانی و جسمی در دوران رشد محسوب میشود.
