درخت کریسمس و تزئین آن یکی از رسوم جالب در زمان نزدیک شدن به سال نو میلادی است. اما شاید برای شما هم جالب باشد که بدانید این رسم از کجا نشات گرفته است. اگر شما هم دوست دارد با تاریخچه درهت کریسمس آشنا شوید در ادامه با لایفاتک همراه باشید.
هرآنچه باید از تاریخچه درخت کریسمس بدانید
تزیین درخت کریسمس یکی از جذابترین رسوم آغاز سال نوی میلادی است که نماد زندگی جاودانه بهحساب میآید. درختان همیشه سبز، تاج و حلقه گل همواره، در تمام فرهنگهای باستانی نمادی از جاودانگی و زندگی ابدی بودهاند و حضور آنها در مراسم مختلف، بخشی از سنتها تبدیل شده است.
درخت کریسمس نیز ریشه در همین آیینها دارد؛ هرچند امروزه آن را با اشیای مختلفی از جمله چراغهای رنگارنگ، خوراکی، شمع و… تزیین میکنند، کماکان بهعنوان نمادی از پایندگی و جاودانگی شناخته میشود. درخت کریسمس نمادی از جشنهای کریسمس و آغاز سال نو میلادی است. در واقع این درخت و شخصیت افسانهای بابانوئل با هم گره خوردهاند.
تاریخچه درخت کریسمس
بر طبق روایات تاریخی از زمان روم و مصر باستان، آیینهایی برپا میشده که بخش بزرگی از آنها در پیوند با آیینهای کشاورزی و برداشت محصول بود.
در این مراسم، گیاهان همیشه سبز جایگاهی ویژه داشتند و بهعنوان نمادی از سرسبزی و زندگی برای تزیینات استفاده میشدند. بسیاری، ریشه شکلگیری درخت کریسمس را در آیینهایی میدانند که ویژگیهای منحصربهفرد خود را داشتند و معمولا با غذاها و نوشیدنیهای خاص، هدایا، تزیینات تاج گل و برگهای سبز همراه بودند.
این رسوم که امروز بخشی از آنها در درخت کریسمس و آیین مسیحت نیز منعکس شده است، مسیری پرپیچوخم را طی کرده، بسیاری از پیروان مسیحیت برای گسترش آیین خود راهی جز مقابله با شیوههای پیش از خود نداشتهاند؛ اما در گذر زمان با هدف گسترش مسیحیت، این آیینها و مراسم بهشکل دیگری تفسیر شدند و با تولد حضرت مسیح (ع) پیوند خوردند.
درخت کریسمس در آمریکا
نخستین درخت کریسمس در دنیا
سنت درخت کریسمس بهشکلی که امروز میشناسیم، برای اولین بار در قرن شانزدهم در آلمان شکل گرفت. در آن زمان، مسیحیان درختهای تزیین شده را به خانههای خود میبردند یا برخی هرمهایی از چوب میساختند و آن را با گیاهان همیشه سبز و شمع تزیین میکردند.
بر طبق روایتها در قرن شانزدهم «مارتین لوتر کینگ»، اصلاحطلب پروتستان، برای اولین بار شمعهایی روشن را به درخت کریسمس اضافه کرد. او در غروب یک روز سرد زمستانی بهسمت خانه قدم میزد که درخشش ستارهها در میان شاخ و برگ درختان همیشه سبز، توجه او را جلب کرد.
مارتین لوتر کینگ که از این منظره شگفتزده شده بود، برای نشان دادن این تصویر به خانواده خود، درختی را در اتاق خانه برپا کرد و شاخههای آن را با شمعهای روشن تزیین نمود.
برخی اسناد تاریخی دو کشور لتونی و استونی نشان دهنده این هستند که اولین صاحب درخت کریسمس این کشورها بودهاند. بر اساس این اسناد، سنتهای کریسمس در لتونی به سال ۱۵۱۰ میلادی بازمیگردد؛ زمانی که گروهی از بازرگانان با نام خاندان بلک هدز (Black Heads) درختی را به شهر ریگا، پایتخت لتونی آوردند و آن را تزیین کردند. کشور استونی نیز مدعی شده که جشنوارههای مشابهی در سال ۱۴۴۱ در شهر تالین، پایتخت آن برگزار میشده است. مورخان در مورد ادعای هر دو کشور استونی و لتونی تردید دارند. در سال ۲۰۱۶ میلادی، «گوستاو استرنگا» (Gustavs Strenga) از محققان کتابخانه ملی لتونی، در گفتوگویی با نیویورک تایمز ارتباط کریسمس با جشنهای این کشور در گذشته را رد کرد؛ با این وجود، در میدان اصلی شهر ریگا و در کنار خانه خاندان بلکهدز، پلاکی بهعنوان نشانگر محل قرارگیری نخستین درخت کریسمس نصب شده است.
برخی مورخان نیز بر این باورند که اولین درخت کریسمس در قرن شانزدهم و در منطقه آلزاس برپا شده است. آلزاس بخشی از کشور فرانسه است که در گذشته جزو خاک آلمان بود.
سوابق تاریخی نشانه آن است که درخت کریسمس در کلیسای جامع استراسبورگ آلزاس در سال ۱۵۵۹ میلادی برپا و پس از آن از محبوبیت بالایی در میان مردم برخوردار شد؛ این محبوبیت تا حدی بود که در سال ۱۵۵۴ میلادی، قطع درختان برای کریسمس در شهر فرایبورگ آلمان بهط.ر کامل ممنوع شد.
منشأ درخت مدرن کریسمس
برخی بر این باورند که درخت کریسمس مدرن از غرب آلمان نشئت گرفته است. در نمایشنامهای معروف متعلق به قرونوسطا که داستان «آدم و حوا» را روایت میکند، «درختی بهشتی» (paradise tree) وجود دارد؛ درخت صنوبری که از آن سیبهایی آویزان است و نمادی از باغ عدن محسوب میشود.
مردم کشور آلمان در ۲۴ دسامبر، در روز جشن مذهبی آدم و حوا، آن درخت بهشتی را به خانههای خود میآوردند و نانهای مخصوصی را از آن آویزان میکردند. این نانها نمادی از مراسم عشای ربانی و نشانهای از رستگاری مسیحی بودند. در بسیاری از کلیساها درخت بهشتی را نزدیکی محل روشن کردن شمع قرار میدادند.
با گذشت زمان کوکیهایی در شکلهای مختلف جای نانها را گرفتند و شمعها بهعنوان نمادی از مسیح (نور جهان) به درخت اضافه شدند. بهطور معمول در همان اتاقی که درخت کریسمس را قرار میدادند، هرمی چوبی شکل با نام «هرم کریسمس» قرار میگرفت.
این هرم، ساختاری مثلثی و قفسههایی برای نگهداری مجسمههای کریسمس داشت. هرم کریسمس با گیاهان همیشه سبز، شمع و یک ستاره در بالا تزیین میشد. در پایان قرن نوزدهم، هرم کریسمس با درخت بهشتی ادغام و به درخت کریسمس امروزی بدل شد.
افسانههای درخت کریسمس
افسانههای زیادی در مورد منشا درخت کریسمس وجود دارد. در این میان، چند افسانه شهرت بیشتری یافتهاند.
افسانه مارتین لوتر کینگ
یکی دیگر از روایتها درباره بنیانگذار مذهب پروتستان، مارتین لوتر کینگ است. او در حین پیادهروی در شب کریسمس در جنگل از درخشش و زیبایی ستارهها در میان شاخههای درختان همیشه سبز به وجد آمد. برخی میگویند او درخت کوچکی را قطع کرد و به خانه، نزد خانواده خود برد. سپس با تزیین درخت با شمع سعی کرد تصویر ستارهها را در میان شاخههای درختان بازسازی کند.
افسانه یک مرد جنگلی فقیر
افسانهای دیگر، از جنگلبانی فقیر میگوید که مدتها پیش در شب کریسمس با کودکی گمشده و گرسنه ملاقات کرد. او اگرچه فقیر بود، به کودک سرپناه و غذا داد. صبح روز بعد که مرد جنگلبان از خواب برخاست، با درختی پر زرقوبرق و زیبا در بیرون خانه روبهرو شد. بسیاری میگویند آن کودک گرسنه همان مسیح در لباس مبدل و آن درخت، پاداشی برای نیکوکاری آن مرد بود.
افسانه سنت بونیفاس
«سنت بونبفاس» راهبی انگلیسی است که کلیسای مسیحی را در فرانسه و آلمان سازماندهی کرد. او روزی با گروهی از مشرکان مواجه شد. آنها در اطراف درخت بلوط بزرگی دور هم جمع شده بودند تا کودکی را برای خدای ثور (ایزد قدرتمند آذرخش) قربانی کنند. بونیفاس برای نجات جان کودک، درخت را با ضربه مشتی انداخت و در جای آن درخت صنوبری رشد کرد. او به بتپرستان گفت که این درخت صنوبر، درخت زندگی است و زندگی ابدی مسیح را نشان میدهد. بسیاری معتقدند این اتفاق منجر به گسترش مسیحیت شد و در سال بعد بسیاری از کافران، مسیحی شدند و با کاشت نهال صنوبر، کریسمس را جشن گرفتند.
نمایش بهشت
بسیاری منشا شکلگیری سنت درخت کریسمس را از «نمایش بهشت» میدانند. در زمانهای که اکثر مردم سواد نداشتند، نمایشنامه در سراسر اروپا بهعنوان ابزاری برای ترویج آموزههای کتاب مقدس به کار گرفته میشد. نمایش بهشت هر سال ۲۴ دسامبر روی صحنه به اجرا درمیآمد و آفرینش انسان و سقوط آدم و حوا از بهشت را نشان میداد. اجرای این نمایش در زمستان بهدلیل نبود درخت سیبی که میوه بدهد، با مشکل روبهرو میشد. برای حل این مشکل درختان همیشه سبز را با سیب تزیین میکردند و در نمایش مورد استفاده قرار میدادند.
دلیل تزیین درخت کریسمس
بر اساس اسناد تاریخی ارتباط درختان همیشه سبز با کریسمس در دهه اول قرن شانزدهم شکل گرفته است. بسیاری بر این باورند که تزیین این درختان، متاثر از اجرای نمایشهایی با موضوع کتاب مقدس همچون نمایش بهشت و تولد عیسی مسیح بود. این نمایشها روزبهروز حاشیههای بیشتری پیدا میکردند، تا جایی که در قرن شانزدهم اجرای بسیاری از آنها ممنوع شد و مردم درختهای کریسمس خود را در خانهها تزیین کردند. در نهایت این سنت به کلیساها نیز کشیده شد و بسیاری از کلیساها در کنار جایگاهی که مردم شمع روشن میکردند درختهایی را برپا کردند. به مرور زمان شمعهایی که در قفسههای کنار درخت کریسمس چیده میشد، برای تزیین درخت کریسمس مورد استفاده قرار گرفت و با آمدن برق، شمعها به چراغهای رنگارنگ تبدیل شدند.
تزیینات درخت کریسمس
تا اوایل قرن بیستم، بسیاری از مردم برای تزیین درخت خود از وسایل خانگی مانند سیب، آجیل و مارزیپان استفاده میکردند. امروزه خوراکیهای متنوع دیگری همچون آبنباتهای رنگی، نعنا، شکلات و پشمک نیز برای تزیین به کار گرفته میشوند.
استفاده از خوراکی در تزیین درخت کریسمس را نمادی از شکرگزاری برای نعمتها و امید به فراوانی و برکت در سال جدید میدانند. با ظهور الکتریسیته، درختان کریسمس چهره جذابی پیدا کردند و این امکان به وجود آمد که روزهای متوالی در میدانهای اصلی شهرها بدرخشند.
خیارشور کریسمس (Christmas pickle) یکی از تریینات جذاب درخت کریسمس است که بیشتر در آمریکا رواج دارد. این خیارشور تزیینی را جایی در درخت پنهان میکنند و نخستین کسی که آن را پیدا کند، هدیهای اضافه میگیرد یا در سال پیشرو خوششانسی زیادی نصیب او خواهد شد؛ گاهی هم به آن فرد اجازه میدهند تا نخستین هدیه کریسمس را باز کند.
امروزه هر خانوادهای در تزیین درخت کریسمس از ابتکار و خلاقیت خود استفاده میکند. بسیاری از کودکان علاوه بر تزیینات معمول، اشیایی که دوست دارند را به این درخت آویزان میکنند. بهطور معمول یک فرشته یا ستارهای درخشان در نوک درخت کریسمس قرار میگیرد.
درگذشته آلمانیها برای تزیین درخت کریسمس از بطریهای شیشهای خالی استفاده مینمودند. امروزه این بطریها جای خود را به گویهای رنگی دادهاند که نور چراغها، زیبایی این گویها را دوچندان میکند.
استفاده از گلهای قرمز و سبز نیز در اطراف درخت کریسمس رایج است و هنوز هم این سنت بین مردم بسیاری از کشورها رواج دارد. در گذشته و در سال ۱۸۰۰ میلادی از روبانهای سفید برای تزیین درخت کریسمس استفاده میشد. این روبانها نمادی از زمستان و برف بودند. امروزه، دانههای مصنوعی برف جای آنها را در تزیینات درخت کریسمس پر کرده است.
کنده درخت سوخته (Yule log) که معمولا با یک چهره و دو پای کوچک تزیین میشود، یکی از داستانهای هیجانانگیزی است که از روم باستان بر جای مانده است و امروزه بیشتر در اروپا رایج است. سوزاندن این کنده، در واقع، بخشی از سنت سوزاندن چوب در جشنهای قدیمی برای برپا کردن آتش میباشد. چوب نیز مانند شمع و آتش از نشانههای الهی بوده است. در هنگام سوختن، بسیاری با شمارش جرقهها بهدنبال بخت خود در سال جدید میگردند. برخی در درون کنده، شکلات و هدایایی نیز پنهان میکنند.
چرا درخت کریسمس همیشه سبز است
پیشینه درخت کریسمس به استفاده از گیاهان همیشه سبز در تمدنهای باستانی چین، روم، مصر و ایران ارتباط دارد. مدتها قبل و حتی قبل از ظهور مسیحیت، وجود درختانی همیشه سبز همچون صنوبر و کاج در فصل زمستان برای مردم معنای خاصی داشت.
مردمان باستان همواره شاخههای سبزی را بر در و پنجرههای خود آویزان میکردند و بر این باور بودند که جادوگران، ارواح شیطانی و بیماری را از خانه دور میکنند.
در فرهنگ مردم باستان، خورشید از جایگاه ویژهای برخوردار بود و بسیاری آن را میپرستیدند. از ابتدای پاییز که روزها کوتاه و شبها بلندتر میشود، مردم گمان میکردند که نیروهای شیطانی قدرت گرفتهاند و خورشید ضعیف شده است.
در نیمکره شمالی کوتاهترین روز و طولانیترین شب سال در شروع زمستان یعنی ۲۱ یا ۲۲ دسامبر اتفاق میافتد و با فرارسیدن زمستان بهتدریج روزها بلندتر و شبها کوتاهتر میشوند. مردم باستان این تحول را نشانی از بهبودی و قدرت گرفتن خورشید میدانستند و شروع زمستان را جشن میگرفتند. این سنت در فرهنگ ایران نیز با نام «شب یلدا» شناخته میشود و جالبتر آن که یلدا نیز بهمعنای میلاد و تولد است.
در تمدن مصر باستان خدایی را میپرستیدند که سری شاهین مانند و خورشیدی فروزان در تاج خود داشت. آنها نیز در زمانی که روزها طولانیتر میشد و تابش خورشید قوت می گرفت، خانههای خود را با شاخههای سبز درختان خرما تزیین میکردند که نمادی از پیروزی زندگی بر مرگ بود.
رومیان نیز این تحول زمستانی را با جشنی به نام جشن «ساتورن» یا «ساتورنالیا» (Saturnalia) گرامی میدارند. آنها برای پاسداشت خدای کشاورزی، این مراسم را برگزار میکنند و امید دارند که با فرا رسیدن بهار، باغها و مزارع پربار و سرسبز خواهند شد.
در اروپای شمالی نیز دروئیدها (Druid)، کاهنان سلتهای باستانی، معبدهای خود را بهعنوان نمادی از زندگی با شاخههایی همیشه سبز تزیین میکردند.
انواع درخت کریسمس
۷۷ درصد از خانوادههای آمریکایی درخت کریسمس را در خانههای خود برپا و از این میان، ۸۱ درصد از درختان مصنوعی و ۱۹ درصد از درختان واقعی استفاده میکنند. امروزه درخت کریسمس در اندازهها، شکلها و گونههای مختلفی در دسترس قرار دارند. اروپایی ها از درختان کوچکی با ارتفاع حدود ۱/۲ متر استفاده میکنند، در حالی که آمریکاییها دوست دارند درخت کریسمس آنها از زمین تا سقف برسد. برخی بر این باورند که تولید گونههای مصنوعی میتواند در گذر زمان، مشکلات زیستمحیطی ایجاد کند؛ اما این درختها با طراحیهای متفاوت و در اندازههای متنوع، از رومیزی تا بزرگتر طرفداران خود را پیدا کردهاند.
البته که امروزه ایدههای بسیار زیادی در طراحی دوستدار محیطزیست درختان مصنوعی شکل گرفته است. بسیاری از تولیدکنندگان از پلاستیکهای بازیافتی استفاده میکنند و اعتقاد دارند این موضوع میتواند از تخریب جنگلها و گونههای در معرض خطر درختان جلوگیری کند. در ساخت برخی از درختان کریسمس مصنوعی، برای تزیین از فیبر نوری نیز استفاده میگردد.
گونههای متعددی از درختان همیشه سبز طبیعی وجود دارند که بهعنوان درخت کریسمس استفاده میشوند؛ اما از مشهورترین و پرطرفدارترین این درختها میتوان گونههای زیر را نام برد:
- صنوبر بلسان
- صنوبر فریزر
- صنوبر داگلاس
- سدر قرمز شرقی (Juniperus virginiana)
- صنوبر سفید
- کاج شرقی
- ویرجینیا پاین یا کاج اسکراب (Pinus virginiana)
- بلسان بنفشه
- اسپور آبی کلرادو (صنوبر آبی)
- کاج اسکاچ
زیباترین درختهای کریسمس
درخت کریسمس ویلنیوس، لیتوانی
پایتخت لیتوانی به داشتن یکی از زیباترین درختهای کریسمس جهان شهرت دارد. درخت ویلنیوس (Vilnius) هر سال طراحی جدیدی در میدان کلیسای جامع به نمایش میگذارد. این درخت هر سال با موضوعاتی همچون شطرنج، رنگ بنفش، زمان و طراحی هندسی دانههای برف خودنمایی کرده است. درخت ویلنیوس با ظاهری سفید و درخشان حدود ۲۷ متر ارتفاع دارد.
درخت کریسمس مرکز راکفلر در نیویورک، آمریکا
نیویورک هر سال ۱۰ میلیون گردشگر را به خود جذب میکند و زمستانهایی جادویی دارد. سفر به این شهر در ماه دسامبر فرصتی برای بازدید از درخت کریسمس مرکز راکفلر است. چراغهای این درخت که قدمت آن به هشت دهه پیش و سال ۱۹۳۱ میلادی بازمیگردد، در اول دسامبر روشن میشود. درخت راکفلر به «فانوس دریایی تعطیلات نیویورک» شهرت دارد. صنوبر شمالی که حدود ۲۴ متر ارتفاع دارد، با ۵۰,۰۰۰ چراغ، ستاره سهبعدی «سواروسکی» (Swarovski) در بالا و ۳,۰۰۰,۰۰۰ کریستال تزیین شده است. ستاره سواروسکی توسط معماری به نام «دانیال لیبسکیند» (Daniel Libeskind) در سال ۲۰۱۸ طراحی شد.
درخت کریسمس ریودوژانیرو، برزیل
درخت کریسمس ریودوژانیرو از تمام درختهای کریسمس متمایز است. این درخت بهعنوان بزرگترین درخت کریسمس شناور جهان شناخته میشود. ارتفاع درخت ریودوژانیرو حدود ۸۴٫۷ متر است و از سال ۱۹۹۶ میلادی در روز روشن شدن چراغهای این درخت در کنار آتشبازی خیرهکننده، چراغهای آن خاموش و روشن میشوند. در این روز هزاران نفر برای تماشای این درخت شناور رنگارنگ به «تالاب رودریگو ده فریتاس» (Rodrigo de Freitas Lagoon) میروند.
منشور مرکز خرید «کول دراپس یارد» لندن، انگلیس
مرکز خرید کول دراپس یارد (Coal Drops Yard) در همسایگی ایستگاه راهآهن سنت پانکراس، در ایام کریسمس میزبان یک درخت مدرن منشوری شکل است که ارتفاعی حدود هشت متر دارد و همچون کالیدوسکوپ یا زیبابین عمل میکند. وقتی به داخل این درخت بروید با دنیایی از رنگ و نور احاطه خواهید شد. چراغهای رنگارنگ و آینههای متعددی در ساخت درخت مدرن کول دراپس یارد به کار رفتهاند.
درخت کریسمس کوه اینجینو در گوبیو، ایتالیا
شاید بتوان گفت که بزرگترین درخت کریسمس جهان، یک چراغانی به ارتفاع ۶۱۰ متر است که روی درختان کاج دامنه کوه اینجینو برپا میشود. جالب است بدانید که این درخت هر سال در طول چهار ماه توسط گروههای داوطلب برپا و در پایان تعطیلات جمعآوری میشود. برای به نمایش گذاشتن درخت کریسمس شهر قرونوسطایی گوبیو، بیش از ۳,۰۰۰ چراغ رنگارنگ و ۸٫۵ کیلومتر کابل برق مورد استفاده قرار میگیرد. ستاره بالای این درخت کریسمس از ۱۳۵۰ لامپ با قدرت ۳۵ کیلووات ساخته میشود.
درخت کریسمس کوه اینجینو اولین بار در سال ۱۹۸۱ ساخته شد و ۱۰ سال بعد بهعنوان بزرگترین درخت کریسمس جهان به رسمیت شناخته شد. هر سال این درخت راس ساعت ۱۸:۳۰ روز هفتم دسامبر روشن میشود.
درخت کریسمس استراسبورگ، فرانسه
بازار کریسمس استراسبورگ که با نام «Christkindlsmärik» شناخته میشود، یکی از محبوبترین بازارهای فرانسه است. قدمت این بازار به اواسط دهه اول قرن شانزدهم میرسد و بهعنوان پایتخت کریسمس شهرت دارد. «بازار جشن» با وجود یک درخت کریسمسی در مرکز خود، چهرهای دلچسبتر برای گردشگران دارد. این درخت با ارتفاعی در حدود ۳۰ متر و هفت کیلومتر چراغ با ۴۰۰ شی تزیینی، آراسته شده است.
درخت کریسمس شهر جدید تایپه، تایوان
فستیوال بزرگ زمستانی تایوان میزبان بلندترین درخت کریسمس این کشور است. کریسمس در تایوان بهصورت رسمی جشن گرفته نمیشود و جزو تعطیلات رسمی نیست. به همین جهت این فستیوال زمستانی و رویداد Christmasland با نورپردازیهای خیرهکننده، کمی عجیب به نظر میرسد.
درخت کریسمس لیسبون، پرتغال
درخت کریسمس لیسبون هرسال با ارتفاع متفاوتی در میدان ساحلی «تجارت» (Praça do Comércio) برپا میشود و یک بار با ارتفاع ۷۶ متر، عنوان بلندترین درخت کریسمس اروپا را به خود اختصاص داد. این درخت اگرچه طبیعی نیست، به نورپردازی و رنگهای سنتی پایبند است. میتوانید به درون درخت لیسبون قدم بگذارید و نظارهگر نمایش نورهای درخشان داخل آن باشید.