دوم بهمن، روزی که در تقویم باستانی ایرانیان به نام بهمنگان شناخته میشود، جشن اندیشه نیک است. این روز در گاهشماری اوستایی به عنوان زمانی ویژه برای گرامیداشت اندیشه نیک و خردورزی در جامعه شناخته میشد.
بهمنگان چیست؟
بهمنگان، یکی از جشنهای ویژه در تقویم ایرانیان باستان است. ایرانیان باستان برای زمانبندی دقیق زندگی خود از گاهشماری اوستایی استفاده میکردند که هر سال آن از دوازده ماه و هر ماه از ۳۰ روز تشکیل شده بود. هر روز از ماهها نیز نامی خاص داشت و با نام یکی از ایزدان یا امشاسپندان هماهنگ بود.
در این گاهشماری، اگر نام روز و نام ماه یکی میشد، آن روز به عنوان یک مناسبت ویژه جشن گرفته میشد. مانند جشن بهمنگان در دومین روز بهمن و اردیبهشتگان در سومین روز اردیبهشت. در این روزها، ایرانیان به یاد ایزد خرد و اندیشه نیک، مراسمی خاص برگزار میکردند.
اهمیت ایزد بهمن
بهمن یکی از مهمترین ایزدان در دین زرتشتی است که نماینده خرد و اندیشه نیک به شمار میآید. ایزدان یا امشاسپندان نیروهای مقدسی هستند که هر کدام ویژگی خاصی مانند راستی یا خرد را نمایندگی میکنند. جشن بهمنگان فرصتی بود تا مردم به تقویت خرد و اندیشه نیک در خود بپردازند و آن را در زندگی روزمره خود به کار ببندند.
ریشهشناسی و معنای واژه بهمنگان

واژه بهمن از واژه اوستایی وهومن گرفته شده که به معنای اندیشه نیک، منش نیک یا خرد مقدس است. در فرهنگ زرتشتی، بهمن نماد منش نیک اهورامزدا (خداوند یکتا) و یکی از مهمترین ایزدان یا امشاسپندان به شمار میآید. این ایزد همچنین به عنوان فرشتهای که ناظر بر حیوانات و طبیعت بود، شناخته میشود.
در باورهای ایرانیان باستان، خروس به عنوان پرنده ویژه جشن بهمنگان شناخته میشد و گل یاس سفید، نماد بهمن بود. این جشن به عنوان فرصتی برای تأکید بر اهمیت اخلاقی و اندیشه نیک در زندگی انسانها و جامعه برگزار میشد و ایرانیان با جشن گرفتن این روز، تلاش میکردند تا ویژگیهای اخلاقی و فکری خود را تقویت کنند و در مسیر درست زندگی پیش بروند.
آداب و رسوم جشن بهمنگان

جشن بهمنگان با آداب و رسوم خاصی در میان ایرانیان باستان شناخته میشود. در این روز، گیاه بهمن به عنوان نمادی از برکت و نیکویی در زندگی انسانها حضور داشت و در بسیاری از مراسمهای این جشن کاربرد داشت. این گیاه با گلهایی به رنگ سفید و سرخ، برای تهیه غذا و تبریک به یکدیگر استفاده میشد. از گیاه بهمن همچنین برای تهیه دمکرده و پودر به عنوان افزودنی به غذاها بهره میبردند.
یکی از آداب ویژه این روز، منع کشتار حیوانات مفید بود. ایرانیان باستان معتقد بودند که این روز را باید بدون کشتن و خوردن گوشت حیوانات سپری کرد. از این رو، روز بهمنگان به عنوان روز حمایت از حیوانات در تقویم ایرانیان معروف شده است. زرتشتیان در این روز به حفظ سلامت بدن خود و دیگران توجه بیشتری میکردند.
در این روز، مردم به گردش و طبیعتگردی میرفتند تا گیاهان دارویی و گیاه بهمن را بچینند. از این گیاه برای تهیه انواع روغنها و معطر کردن خانه نیز استفاده میشد. همچنین، پوشیدن لباس نو، اصلاح مو و گرفتن ناخنها نیز به عنوان نمادی از طهارت و پاکیزگی در نظر گرفته میشد.

آش بهمنگان
آش بهمنگان یکی از مهمترین آداب و رسوم جشن بهمنگان در ایران باستان به شمار میرود که در گذشته میان مردم رواج داشت. این آش که به نامهای آش هفت دانه یا آش دانگو نیز معروف است، از ترکیب حبوبات مختلف مانند عدس، نخود، لوبیا، باقلا و… تهیه میشد. یکی از ویژگیهای خاص این آش، همیاری و همدلی همسایگان در پخت آن بود. هر فرد سهم خود را از مواد اولیه میآورد و در یک خانه مشترک آن را میپختند. این کار باعث افزایش نزدیکی و همبستگی میان افراد جامعه میشد.

در دورههای مختلف تاریخی، این جشن با تشریفات ویژهای برگزار میشد. پس از اسلام نیز، شاهان ایران این جشن را در دربار خود گرامی میداشتند و شعرای بزرگی همچون فرخی سیستانی به آن اشاره کردهاند. در دوران پس از مغولان، اگرچه این آیین در سطح رسمی کمتر برگزار میشد، اما همچنان در محافل محلی و در میان زرتشتیان بهویژه در ایران و هند به شکل باشکوهی برگزار میگشت.